դռնբաց դատական նիստում քննելով վարչական գործն ըստ հայցի "Հույսի Արահետ" ՍՊԸ-ի ընդդեմ ՀՀ կառավարության առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի` ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Մյասնիկյանի հարկային տեսչության կողմից 15.04.2009թ. կազմված թիվ 1301591 ակտը մասնակի` երկրորդ կետի` հայտնաբերված խախտման մասով վերացնելու պահանջի մասին
Պ Ա Ր Զ Ե Ց
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
"Հույսի Արահետ" ՍՊԸ-ն 14.05.2009թ. հայցադիմում է ներկայացրել ՀՀ վարչական դատարան ընդդեմ ՀՀ կառավարության առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի` ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Մյասնիկյանի հարկային տեսչության կողմից 15.04.2009թ. կազմված թիվ 1301591 ակտը մասնակի` երկրորդ կետի` հայտնաբերված խախտման մասով վերացնելու պահանջի մասին, 21.05.2009թ. որոշմամբ "Հույսի Արահետ" ՍՊԸ-ի հայցադիմումն ընդունվել է վարույթ, նշանակվել են նախնական դատական նիստեր: 10.09.2009թ. սույն գործը նշանակվել է դատաքննության:
2. Հայցվորի իրավական դիրքորոշումը.
Հայցվորը հայտնել է, որ 17.04.2009թ. թիվ 1579 ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Մյասնիկյանի հարկային տեսչության կողմից ստացվել է գրություն, ըստ որի, իբր սույն թվականի ապրիլի 15-ին Երևան քաղաքի Հովսեփյան փողոցի վերջնամաս հասցեում գտնվող Ընկերությանը պատկանող բենզինի մանրածախ առևտրի կետում, համաձայն 03.04.2009 թվականի թիվ 1301591 հանձնարարագրի, կատարվել է հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում, ինչը չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ, Ընկերությանը պատկանող բենզինի մանրածախ առևտրի կետում երբևէ 15 ապրիլի 2009 թվականին նման ստուգում հարկային տեսչության ծառայողների կողմից չի կատարվել: Նշված օրը որևէ հանձնարարագիր չի ներկայացվել կամ տրամադրվել և առավել ևս, իբր խախտման փաստի հիմքով, որևէ ակտ չի կազմվել: Ըստ վերը նշված գրության, իբր կատարվել է բենզինի լիցքավորում / 10 լիտր պրեմիում/` 3100 դրամ արժողությամբ, որի դիմաց չի մուտքագրվել և չի տրամադրվել ՀԴՄ կտրոն: Սակայն, ի հիմնավորումն նման մեղադրանքի, հարկային տեսչության ծառայողները, որևէ փաստագրված արձանագրություն չեն ներկայացնում, որով կհաստատվեր, որ հենց այդ օրը տեղի է ունեցել հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում` կատարելով բենզինի լիցքավորում, որի դիմաց էլ չի մուտքագրվել ՀԴՄ կտրոն, որի պարագայում էլ կհաստատվեր, որ կատարվել է բենզինի լիցքավորում և որի դիմաց չի մուտքագրվել և չի տրամադրվել ՀԴՄ կտրոն: Ըստ գրության, իբր խախտման հիմքով, Մյասնիկյանի Հ/Տ-ի կողմից կազմվել է թիվ 1301591 ակտ, որով արձանագրվել է տուգանք` 150.000 ՀՀ դրամի չափով: Նման պարագայում հարց է արաջանում, թե ինչպես Հ/Տ-ի ծառայողների կողմից, առանց համապատասխան խախտման փաստի կատարումը հիմնավորող ապացույցի առկայության, կարող են կազմել որևէ ակտ և տուգանել: Ըստ հայցվորի ստացվում է, որ Հ/Տ-ի ծառայողները, ցանկացած ժամանակ, առանց կատարված խախտման փաստը հիմնավորող ապացույցի, կարող են կազմել ցանկացած ակտ և տուգանք: Գրությամբ հայտնվել է նաև հետևյալը` ի նկատի ունենալով այն, որ հայցվորը հրաժարվել է ծանոթանալ և ստանալ թիվ 1301591 հանձնարարագրի, ակտի օրինակները, ուստի պատասխանողը հայցվորին է ուղարկում փոստի միջոցով: Նշվածը ըստ հայցվորի անհիմն է և անտրամաբանական, քանի որ, տվյալ պարագայում, նույնպես որևէ հիմնավորում և ապացույց հարկային տեսչությունը չի ներկայացրել առ այն, որ հանձնարարագրին ծանոթանալուն և ակտի օրինակը ստանալուց հայցվորը հրաժարվել է, բացի հանձնարարագրի և ակտի վրա գրառում կատարելուց: Ավելին, անտրամաբանական կլիներ հանձնարարագրի օրինակին չծանոթանալ և ակտի օրինակը չստանալ, քանի որ, հանձնարարագրի ստացմամբ հայցվորը տեղեկացված կլիներ ընձեռված իրավունքների և սահմանված պարտականությունների մասին, և հետևապես, ակտում էլ ընձեռված իրավունքով կկատարեր ստուգման վերաբերյալ իր համաձայնության գրառումը, եթե ստուգումը անցկացվեր օրենքին համապատասխան կամ, եթե ստուգումը անցկացվեր խախտումներով կամ այլ հիմքով, հայցվորը կկատարեր անհամաձայնության և առարկության համապատասխան գրառում: 03.04.2009 թվականի թիվ 1301591 պատասխանողի հանձնարարագրի ուսումնասիրությունից պարզվում է, որ ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ նախագահի կողմից ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ Մյասնիկյանի հարկային տեսչության գանձումների բաժնի ավագ հ/տ Վ. Եկշատյանին, հ/տ Կ. Մատինյանին, հանձնարարվել է "ՀՈՒՅՍԻ ԱՐԱՀԵՏ" ՍՊԸ-ին ՀՀ օրենսդրությամբ հարկային մարմիններին վերապահված իրավասության սահմաններում կատարել հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում: Հիշյալ հանձնարարագրի ստուգման ժամկետ է սահմանվել 10 անընդմեջ աշխատանքային օր: Հանձնարարագրի "Ստուգման ժամանակաշրջանը" մասում փաստագրվել է հետևյալը "12.02.09թ. ստուգման ավարտ", գրառումը: Նշվածն էլ ակնհայտորեն փաստում է, որ հանձնարարագիրը չի կարող դիտվել որպես հավաստի փաստաթուղթ, քանի որ եթե հանձնարարագիրը տրվել է 03.04.2009 թվականին և սահմանվել ստուգման ժամկետ 10 անընդմեջ աշխատանքային օր, հետևաբար, ստուգման ավարտի օր պետք է լինի 16.04.2009 թվականը, այլ ոչ թե 12.02.09 թվականը: Նույն հանձնարարագրի վերջին մասում կատարվել է գրառում առ այն, որ տնօրեն Ա. Տոնոյանը հրաժարվել է հանձնարարագիրը ստորագրելուց և մեկ օրինակը ստանալուց: Արված է հարկային տեսուչների անվանումների գրառում, սակայն ստորագրված է միայն մեկի կողմից և նշված չէ ամիս ամսաթիվը: Տվյալ պարագայում, ինչպես վերը արդեն իսկ նշվել է, երբ ստուգում անցկացնելու մասին որևէ հանձնարարագիր չի ստացվել, հանձնարարագրում արված գրառումը կարո՞ղ է արդյոք դիտվել հավաստի և ճշմարիտ: Դեռ ավելին, պատասխանողի կողմից 15.04.2009 թվականին կազմված թիվ 1301591 ակտով ևս հստակ երևում է վերջինիս կողմից թույլ տրված օրենքի խախտումները: Այսպես` ակտի "Ստուգվող ժամանակաշրջանի սկիզբը" սյունյակի մասում կատարված է "12.02.09" գրառումը, իսկ "Ստուգվող ժամանակաշրջանի վերջ" սյունյակի մասում կատարված է "15.04.09" գրառումը: Մինչդեռ, ըստ 03.04.2009 թվականի թիվ 1301591 հանձնարարագրի ստուգման ժամկետը սահմանվել է 10 անընդմեջ աշխատանքային օր: Հետևապես, եթե հանձնարարագրով սահմանվել է ստուգման ժամկետ 10 անընդմեջ աշխատանքային օր, որի սկիզբը եղել է 03.04.2009 թվականը, ինչպես կարող է ստացվել, որ պատասխանողը 12.02.2009թ-ից մինչև 15.04.2009թ. կատարել է ստուգում: Ընդ որում, որևէ ապացույց առկա չէ, որի հիմքով ստուգման ժամկետը երկարացվել է: Դեռ ավելին, առկա չէ նաև որևէ հիմնավորում ստուգման տևողության` երկու ամիս և ավել ժամկետի երկարացման վերաբերյալ, ինչը օրենքի հստակ պահանջ է և ենթակա է կատարման: Հիշյալ ակտում առկա է նաև նույն գրառումը, ինչ արված է հանձնարարականում, կապված ակտը ստորագրելուց հրաժարվելու և մեկ օրինակը ստանալու վերաբերյալ, ինչը նույն պատճառաբանությամբ ևս մեկ անգամ ըստ հայցվորի չի կարող դիտվել որպես հավաստի և ճշմարիտ: Վերը նշվածի հիման վրա, հայցվորը գտնում է, որ պատասխանողի կողմից խախտվել են ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված պահանջները: Հայցվորը հայցադիմումի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստեր է համարում.
1. 17.04.2009թ. թիվ 1579 ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Մյասնիկյանի հարկային տեսչության գրությունը;
2. 03.04.2009թ. թիվ 1301591 ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ հանձնարարագիրը, որում "Ստուգման հարցը" մասում նշված է` հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում:
3. Նույն հանձնարարագրում "Ստուգման ժամանակաշրջանը" մասում նշված է` 15.04.09` ստուգման ավարտ
4. Հանձնարարագրով ստուգման ժամկետ սահմանվել է` 10 անընդմեջ աշխատանքային օր
5. Հանձնարարագրում ձեռագրով արված գրառում այն մասին, որ տն. Ա. Տոնոյանը հրաժարվեց հանձնարարագիրը ստորագրելուց և մեկ օրինակը ստանալուց և հարկային տեսուչների անվանումների գրառում, սակայն ստորագրված է միայն մեկի կողմից և նշված չէ գրառման ամիս, ամսաթիվ:
6. 15.04.2009թ. հարկային ծառայության տեսուչների կողմից կազմված թիվ 1301591 ակտ, որի "Ստուգվող ժամանակաշրջանի սկիզբը" մասում արված է` "12.02.09թ." գրառումը, իսկ "Ստուգվող ժամանակաշրջանի վերջ" մասում արված է` "15.04.09" գրառում:
7. Ակտում ևս արված են գրառում ակտը ստորագրելուց հրաժարվելու և մեկ օրինակը ստանալու հրաժարվելու մասին, որտեղ ևս նշված է չէ ամիս ամսաթիվը;
8. Ինչպես հանձնարարագրում, այնպես էլ ակտում նշված չեն դրանց ընդունման իրավական հիմնավորումները: Հայցվորը նշում է, որ պատասխանողի գործողության արդյունքում խախտվել է ՀՀ օրենսդըրությամբ սահմանված պահանջները, որոնք էլ հանդիսանում են սույն հայցապահանջի իրավական հիմքը:
Դրանք են` օրենսդիրը "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրինքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանել է հետևյալը` վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն: Նշված հոդվածի 2-րդ մասի (բ) կետի համաձայն` միջամտող վարչական ակտն այն վարչական ակտն է, որի միջոցով վարչական մարմինները ... որևէ պարտականություն են դնում նրանց վրա կամ ցանկացած այլ եղանակով վատթարացնում են նրանց իրավական կամ փաստացի դրությունը: Հիշյալ օրենքի 54-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական ակտը, որպես կանոն, ընդունվում է գրավոր` որոշման, հրամանի, կարգադրության կամ օրենքով նախատեսված այլ ձևով: Տվյալ պարագայում, ինչպես վերը արդեն նշվել է, պատասխանողի կողմից 03.04.2009 թվականին կայացվել է թիվ 1301591 հանձնարարագիրը, որով հարկային տեսչություններին հանձնարարվել է ՀՀ օրենսդրությամբ հարկային մարմիններին վերապահված իրավասության սահմաններում կատարել "ՀՈՒՅՍԻ ԱՐԱՀԵՏ" ՍՊԸ հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում` սահմանելով ստուգման ժամանակահատվածը 10 անընդմեջ աշխատանքային օր, և նշելով ստուգման ավարտի ժամկետը` 12.02.09, ինչն առաջացնում է հակասություն և կասկածի տակ է դնում ակտի իրավաչափ լինելու հանգամանքը, քանի որ առկա է ակնհայտ տարբերություն ակտի կայացման օրվա, որպես ստուգման ժամանակահատվածի սկիզբ, և ակտի գործողության ու ավարտի ժամանակահատվածի միջև: 15.04.2009 թվականին էլ կազմվել է թիվ 1301591 վիճարկվող ակտը, որում ևս առկա է նույն հակասական տվյալները, մասնավորապես` "ստուգվող ժամանակաշրջանի սկիզբը"` 12.02.09թ. և "ստուգվող ժամանակաշրջանի վերջ" 15.04.09, ինչը ևս երկու ակտերի` իրավաչափությունը դնում է կասկածի տակ: "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 55-րդ հոդվածի 1-ին մասը սահմանել է` գրավոր վարչական ակտին ներկայացվում են հետևյալ պահանջները` վարչական ակտն իր բովանդակությամբ պետք է համապատասխանի դրա ընդունման համար օրենքով սահմանված պահանջներին, նշում պարունակի այն բոլոր էական փաստական և իրավաբանական հանգամանքների վերաբերյալ, որոնք վարչական մարմնին հիմք են տվել ընդունելու համապատասխան որոշում: Ավելին, "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված պարտադիր կատարման գործողություններից բացի, սահմանվել են նաև հետևյալ պարտադիր կատարման պահանջները ստուգումը սկսելուց առաջ համապատասխան պետական մարմնի ղեկավարը (փոխարինող պաշտոնատար անձը) ստուգում իրականացնելու մասին հրապարակում է հրաման կամ հանձնարարագիր, որտեղ նշվում են ստուգմամբ ընդգրկվող ժամանակաշրջանը, ստուգման նպատակը, ժամկետը, ստուգման իրավական հիմքերը: Մինչդեռ, պատասխանողի գործողություններոմ չեն պահպանվել վերը նշված պահանջները, որոնց մասին նշվում է հայցադիմումի այս մասում: Քննարկվող պարագայում, հանձնարարագրում և ակտում առկա են հակասական տվյալներ: Բացի դրանից, ինչպես հանձնարարականում, այնպես էլ վիճարկվող ակտում առկա չէ որևէ փաստագրում ստուգման ժամկետի երկարացման մասին, առավել ևս բացակայում է որևէ իրավական հիմնավորում ստուգման ժամկետի երկարացման համար: Մինչդեռ, "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասով, օրենսդիրը հստակ սահմանել է հետևյալ պահանջը` ստուգման ժամկետը չպետք է գերազանցի ստուգում իրականացնելու մասին համապատասխան պետական մարմնի ղեկավարը (փոխարինող պաշտոնատար նաձի) հրամանում կամ հանձնարարագրում նշված ժամկետը: Անհրաժեշտության դեպքում ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձի գրավոր հիմնավորմամբ համապատասխան պետական մարմնի ղեկավարի հրամանով կամ հանձնարարագրով, սույն հոդվածի 1-ին կետով սահմանված ժամկետը կարող է երկարաձգվել: Դրա մասին պետք է տեղեկացվի ստուգվող օբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող անձին: "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 55-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` վարչական ակտը պետք է պարունակի` ... ակտով լուծվող հարցի նկարագրությունը (նկարագրական մաս), ակտի ընդունման հիմնավորումը (պատճառաբանական մաս), ...: Օրենքի 57-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գրավոր կամ գրավոր հաստատված վարչական ակտը պետք է պարունակի հիմնավորում, որում պետք է նշվեն` համապատասխան որոշումը ընդունելու բոլոր էական փաստական և իրավական հիմքերը: Մինչդեռ, ուսումնասիրելով վիճարկվող ակտը, պարզ է դառնում որ պատասխանող կողմը չի պահպանել վերը նշված իրավանորմերի պահանջները, քանի որ պարզ չէ ակտի ընդունման հիմնավորումները` պատճառաբանությունները: Տվյալ պարագայում, բացի իրավական նորմերի պահանջների նշումներից, պետք է նաև արձանագրված լինի խախտման կատարման փաստի վերաբերյալ հիմնավորումները` հղում կատարելով համապատասխան հիմնավոր ապացույցների վրա, որոնցով կապացուցվի այն հարցը, թե` իրո՞ք տեղի է ունեցել բենզինի լիցքավորում, դրա համար վճարվել է գումար, որի համար պետք է տրվեր ՀԴՄ կտրոն, ինչը չի արվել, թե` ոչ: Նշվածի պարտադիր կատարումը բխում է նաև "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ պարբերության պահանջից, այն է ստուգման ակտում պետք է նկարագրվի արձանագրված խախտումները, այն իրավական նորմերը, որոնց պահանջները չեն կատարվել, խախտման կոնկրետ ժամանակը, հղում կատարելով համապատասխան փաստաթղթերին, պատասխանատվության կիրառման համապատասխան իրավական հիմքերին: Նույն հոդվածի 1-ին մասի 1-ին պարբերությունը սահմանել է հետևյալը` ստուգման արդյունքներով կազմվում է ակտ` երկու օրինակից, որում նշվում է տնտեսվարող սուբյեկտի ներկայացուցիչների բացատրություները (հատուկ կարծիքը): Նշվածից հետևում է, որ եթե օրենսդիրը ընձեռել է բացատրություններ ներկայացնելու իրավունք, որը կարձանագրվի ակտում հատուկ կարծիքի ձևով, ընդ որում, բացատրության միջոցով, որպես ընկերության տնօրեն հնարավորություն կունենար ներկայացնել իր առարկությունները իբր կատարված ստուգման մասին, ուստի, անտրամաբանական և անիմաստ է դառնում պատասխանողի հարկային տեսուչների, կողմից հանձնարարականում և վիճարկվող ակտում արված գրառումներն այն մասին, որ իբր հրաժարվել է ստանալ հանձնարարագրի և ակտի օրինակները և դրանք ստորագրել: Ասվածից հետևում է, որ, ունենալով բացատրություններ տալու և ներկայացնելու իրավունք, ինչ տրամաբանական իմաստ կար հրաժարվել հանձնարարականի և ակտի օրինակները չստանալ և չստորագրել, այն էլ այն դեպքում, երբ դրանք կարող էին փոստային առաքման միջոցով ուղարկվել, ինչն էլ արվել է պատասխանողի կողմից: Հետևաբար, վերլուծելով ողջ կատարվածը, պարզ է դառնում, որ պատասխանողի կողմից որևէ ստուգում չի կատարվել: Պատասխանող կողմը խախտել է նաև "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 59-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջը, որի համաձայն` գրավոր վարչական ակտը, դրա ընդունումից հետո` եռօրյա ժամկետում, պետք է հանձնվի վարույթի մասնակիցներին: Դա կարող է իրականացվել պատվիրված փոստով, այդ թվում` ստանալու մասին ծանուցմամբ, հասցեատիրոջը ստորագրությամբ առձեռն հանձնելու, ինչպես նաև` օրենքով սահմանված այլ եղանակներով: Նույն պահանջը սահմանվել է նաև "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 2-րդ մասի պահանջով, ըստ որի կազմըված ակտը ստուգում իրականացնող անձին երեք օրվա ընթացքում պետք է ներկայացնեն տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին: Նշվածը կայանում է նրանում, որ թիվ 1301591 հանձնարարականը արձակվել է 03.04.2009 թվականին, ստուգման ակտը կազմվել է 15.04.2009 թվականին, պատասխանողի գրությունը թվագրվել է 17.04.2009 թվականին և այս բոլոր փաստաթղթերը ստացվել են 22.04.2009 թվականին (մեկ ծրարով): Համաձայն "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-րդ մասի "ա" կետի պահանջի անվավեր է առ ոչինչ չհանդիսացող այն ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, որն ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, այդ թվում` օրենքի սխալ կիրառման կամ սխալ մեկնաբանման հետևանքով: Այնքանով որքանով վերը նշված պատճառաբանություններով հիմնավորվում է խախտումը: Նույն մասի "բ" կետի պահանջի համաձայն` անվավեր է առ ոչինչ չհանդիսացող այն ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, որն ընդունվել է` կեղծ փաստաթղթերի կամ տեղեկությունների հիման վրա, կամ եթե ներկայացված փաստաթղթերից ակնհայտ է, որ ըստ էության պետք է ընդունվեր այլ որոշում: Այնքանով որքանով վերը նշված պատճառաբանություններով հիմնավորվում է նշված կետի պահանջը: Համաձայն ՀՀ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածի` վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասամբ վերացնել կամ փոփոխել միջամտող վարչական ակտը: Վերոգրյալը հիմք ընդունելով և ղեկավարվելով ՀՀ Վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ; 71-75-րդ հոդվածների, "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 53-րդ, 54-րդ, 55-րդ, 57-րդ, 59-րդ, 63-րդ հոդվածների "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 3-րդ, 4-րդ, 6-րդ հոդվածների պահանջներով` հայցվորը խնդրում է` 15.04.2009 թվականի Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի Մյասնիկյանի հարկային տեսչության կողմից կազմված թիվ 1301591 ակտը մասնակի` երկրորդ կետի` հայտնաբերված խախտման մասով վերացնել:
Դատաքննության ընթացքում հայցվորի կողմից ներկայացված փաստարկները.
03.04.2009թ. թիվ 1301591 հանձնարարագրով ստուգման հարց էր առաջադրվել հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում: Այս ստուգման հարցադրումը նշանակում է, որ հարկային տեսչությունները պարտավոր են իրականացնել համապատասխան ստուգումը միմիայն այդ հարցի շրջանակներում, այլ ոչ թե կատարեն այլ գործողություններ: Այլ գործողություններ ասելով, պետք է հասկանալ հարկային տեսուչների կողմից անձամբ բենզինի գնման իրականացումը, որը իրենք կատարել են որպես ստուգման պրոցես: Նշված գործողությունը հանձնարարագրի շրջանակից (ստուգվող հարցից) դուրս է, քանի որ ՀԴՄ-ի կիրառման ճշտության ստուգում հարցադրումը իրենից չի ենթադրում ՀԴՄ-ի կիրառման հսկողության ստուգում, դա կարգավորվում է ՀԴՄ-ի կիրառման մասին օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին կետի "դ" ենթակետով: Ասվածը բխում է նշված հոդվածի պահանջից: ՀԴՄ-ի կիրառման ճշտությունը նշանակում է ՀԴՄ-ն կիրառելը կամ չկիրառելը, ճիշտ կամ սխալ կիրառելը, անսարք կամ սարքին վիճակում կիրառելը, ՀՀ կառավարության լիազորված պետական մարմնի կողմից տրված համապատասխան թույլտվության առկայությունը կամ բացակայությունը յուրաքանչյուր ՀԴՄ մոդելի համար, ընդ որում, հենց այս ասվածը բխում է վերը նշված օրենքի 8-րդ հոդվածի պահանջից: Տվյալ պարագայում, ակնհայտ է, որ հարկային տեսուչները դուրս են եկել իրենց տրված լիազորությունների շրջանակից` կատարելով բենզինի գնում: Մինչդեռ այդ գործողությունները պետք է դիտել անօրինական, իսկ անօրինական գործողության արդյունքում ձեռք բերված բոլոր փաստաթղթերը, մասնավորապես վիճարկվող ակտը` իր վիճարկվող մասով, պետք է դիտել օրենքի խախտմամբ ձեռք բերված փաստաթղթեր: Հետևապես, դրանք չեն կարող համարվել իրավական ուժ ունեցող փաստաթղթեր: Նշվածը բխում է "Հարկերի մասին" օրենքի 18-րդ հոդվածի պահանջից, այն է` հարկերի հաշվարկման հսկողության և գանձման ընթացքում օրենքի խախտմամբ հարկ վճարողների վերաբերյալ ձեռք բերված տեղեկությունները չեն կարող հիմք հանդիսանալ հարկային պարտավորությունների հաշվարկման և գանձման համար: Ասվածի հիմնավորման համար, այն է` հարկային տեսուչները իրավունք չունեն ըստ տրված հանձնարարագրի կատարել բենզինի գնում որպես ստուգման պրոցես, հայցվորի պնդմամբ հանձնարարագրում նշված ստուգման հարցի` հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում հիմքով, տեսուչները կարող էին միմիայն ստուգել Հիսկիչ-Դրամարկղային մեքենաների կիրառման մասին ՀՀ օրենքի 7-րդ հոդվածի պահանջի կատարումը, որը չի կատարվել: Ավելին, այս ամբողջը հիմք ընդունելով, գտնում է, որ կատարված գործողությունը` ստուգման պրոցեսը, իրավաչափ չէ և չի կարող ընկերության համար առաջացնել իրավական հետևանքներ: Դեռ ավելին, հարկային տեսուչների կողմից իրականացված բենզինի գնման պրոցեսը պետք է իրականցվեր հանձնարարագրի մեջ նշված լինելու դեպքում, այն էլ առանձին հանձնարարագրի պարագայում, քանի որ այդ պրոցեսը բենզինի գնումը նշանակում է հսկիչ-գնում, որի կատարման համար անհրաժեշտ է համապատասխան հանձնարարագիր, քանի որ դա չի մտնում հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգման պրոցեսի մեջ: Մինչդեռ, տեսուչների կողմից կատարված գնումը եղել է հենց հսկիչ-գնում` պարզելու համար, թե գնման դեպքում ՀԴՄ-ի կտրոն տրամադրվում է, թե` ոչ: Նշվածը բխում է ՀՀ-ում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին օրենքի 2-րդ հավելվածի պահանջներից: Մասնավորապես` 1.2 կետ, 1.3 կետի "ա" ենթակետ, "գ" ենթակետ, 1.4 կետ, 1.5 կետ, 1.6 կետ: Ավելին, տվյալ պարագայում, նույնիսկ եթե առկա է հարկային հարաբերությունները կարգավորող իրավական հասկացությունների, դրույթների, անճշտություն, հակասություն, երկիմաստություն կամ տարընթերցումներ, ապա հարկման նպատակով այդ դրույթները մեկնաբանվում են, ինչպես նաև հարկային մարմինների կողմից կիրառվում են հարկ վճարողի օգտին: Նշվածը բխում է "Հարկերի մասին" օրենքի 2-րդ հոդվածի երկրորդ պարբերության պահանջից: Վերոգրյալը հիմք ընդունելով և ղեկավարվելով վերը հիշատակված իրավանորմերի պահանջներով` խնդրում է դատարան ներկայացված ընկերության հայցը` ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ 15.04.2009թ. թիվ 1301591 ակտը մասնակի` երկրորդ կետի` հայտնաբերված խախտման մասով, վերացնելու պահանջի մասին, բավարարել:
3. Պատասխանողի ներկայացրած փաստերը, հիմնավորումները.
Առարկելով ներկայացված պահանջի դեմ, պատասխանողը գտնում է, որ հայցադիմումն անհիմն է և ենթակա է մերժման և որպես իր պատասխանի հիմնավորում նշել հետևյալը. ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ նախագահի 03.04.2009թ. թիվ 1301591 հանձնարարագրի հիման վրա Մյասնիկյանի ՀՏ աշխատակիցների կողմից "ՀՈՒՅՍԻ ԱՐԱՀԵՏ" ՍՊԸ-ում կատարվել է ՀԴՄ-ների կիրառման ճշտության ստուգում: Ստուգման արդյունքում 15.04.2009թ. կիրառվել է թիվ 1301591 ակտը, որով արձանագրվել է, որ 2009թ. ապրիլի 15-ին "ՀՈՒՅՍԻ ԱՐԱՀԵՏ" ՍՊԸ-ին պատկանող ք. Երևան, Հովսեփյան փողոցի վերջնամաս հասցեում գտնվող բենզինի մանրածախ վաճառքի կետում կատարվեց բենզինի լիցքավորում ժամը 16.00-ին /3100 դրամի 10 լիտր պրեմիում/, որի գումարը վաճառողի կողմից չմուտքագրվեց ՀԴՄ և չտրամադրվեց կտրոնը: Ընկերության կողմից խախտվել է ՀՀ կառավարության 26.08.2004թ. ՀԴՄ-ների շահագործման կանոնները հաստատելու մասին թիվ 1325-Ն որոշման պահանջները և "Հսկիչ դրամարկղային մեքենաների կիրառման մասին" ՀՀ օրենքի 11 հոդվածի 2 կետի 2 մասի համաձայն ընկերությանն առաջադրվել է 150.0 հազար դրամի չափով տուգանք: Խախտման փաստը արձանագրելուց հետո ՀԴՄ-ից հանվել է Z հաշվետվությունը, որը հավասար է 517.9 հազ. դրամ: Հաշվետվության մեջ մուտքագրված չեն ստուգում իրականացնողների կողմից կատարված 3100 դրամի գնումը: Ստուգում իրականացնող տեսուչների կողմից 3100 դրամը մուտքագրվել է ՀԴՄ և հանվել է 2 հաշվետվությունը: Ընկերության տնօրենին ներկայացվել է թիվ 1301591 հանձնարարագիրը ծանոթանալու և ստանալու նպատակով, սակայն վերջինս հրաժարվեց ծանոթանալ և այն ստորագրել, որով խախտել է "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 3 հոդվածի 3 մասով սահմանված պահանջը` այն է տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարը պարտավոր է ստորագրել հանձնարարագրի 1 օրինակի վրա` հաստատելով, որ ծանուցված է ստուգման մասին: Ընկերության տնօրեն Արտակ Տոնոյանը հրաժարվել է ծանոթանալ և ստորագրել նաև 15.04.2009թ. կազմված թիվ 1301591 ակտը, որին ամրակցված էր Z հաշվետվությունը: Համաձայն "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 6 հոդվածի 2 մասի` ակտն ստորագրելուց հրաժարվելու դեպքում դրա մասին ակտում կատարվում է համապատասխան գրառում, որի հիման վրա էլ ստուգում իրականացնող հարկային ծառայողների կողմից կատարվել է գրառում այն մասին, որ Արտակ Տոնոյանը հրաժարվեց ստորագրելուց և մեկ օրինակը ստանալուց: Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ընկերության տնօրենը հրաժարվել է ստանալ հանձնարագրի և ակտի մեկական օրինակը, ստուգում իրականացնող տեսուչների կողմից դրանք ուղարկվել են "Հայփոստ" ՓԲԸ միջոցով ընկերությանը /փաստաթղթերում առկա/ պատկանող գրության հասցեով, սակայն փոստային առաքանին ետ է վերադարձվել նշումով, որ առաքանու վրա նշված հասցեն` ք. Երևան, Հովսեփյան փողոցի վերջնամաս, թերի է: Կրկին անգամ ճշտելով ընկերության գործունեության հասցեն և համոզվելով, որ գործունեության հասցեն ճիշտ է 20.04.2009թ. ևս մեկ անգամ հանձնարարագրի և ակտի օրինակները "Հայփոստ" ՓԲԸ միջոցով ուղարկել են ընկերության վերը նշված գործունեության հասցեով և ստացվել են հայցվորի կողմից: Նշվածից երևում է, որ 17.04.2009թ. ուղարկված փոստային առաքանին հայցվորին փոստատարի կողմից չհանձնելը Մյասնիկյանի ՀՏ պատասխանատվություն չի կրում և "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 6 հոդվածի 2 մասի, "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 59 հոդվածի 2 մասի պահանջները չի խախտել: Հայցվորի այն պատճառաբանությունը, որ "Հանձնարարարագրով ստուգման ժամկետ է սահմանվել 10 անընդմեջ աշխատանքային օր և հանձնարարագրի ստուգման ժամանակաշրջանը մասում փաստագրվել է հետևյալ` 12.02.09-ստուգման ավարտ գրառումը, որը փաստում է, որ հանձնարարարագիրը չի կարող դիտվել հավաստի փաստաթուղթ, քանի որ, եթե հանձնարարագիրը տրվել է 03.04.2009թ. և սահմանվել ստուգման ժամկետ 10 անընդմեջ աշխատանքային օր, հետևաբար ստուգման ավարտի օր պետք է լինի 16.04.2009թ. այլ ոչ թե 12.02.2009թ." անհիմն է, իսկ հանձնարարագիրը հավաստի փաստաթուղթ է, քանի որ հանձնարարագրի ստուգման ժամանակաշրջանը մասում նշված 12.02.09թ.ստուգման ավարտ ձևակերպումը նշանակում է, որ հայցվորի մոտ հսկիչ դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգումը ընդգրկում է 12.02.09թ.-ից մինչև ստուգման ժամանակաշրջանը, իսկ ստուգման ժամանակաշրջանի սկիզբ է սահմանվել 12.02.2009թ. քանի որ հայցվորի մոտ հսկիչ դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության նախորդ ստուգումը կատարվել է 11.02.2009թ. և կազմվել է թիվ 2305799 ակտը: Հայցվորի այն պատճառաբանությունը, կապված ակտի ժամկետների հետ նույնպես անհիմն է, քանի որ "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 4 հոդվածով սահմանված է, որ ստուգման առաջին օր է համարվում ստուգումը փաստացի սկսելու օրը, իսկ հայցվորի մոտ ստուգումը փաստացի սկսել է 15.04.2009թ. հետևաբար ընկերությունում ստուգման ժամկետի հաշվարկը սկսվել է սկսած 15.04.2009թ. իսկ ստուգման ակտը կազմվել է 15.04.2009թ.: Այսպիսով, ապացուցվում է, որ ՀՏ աշխատակիցների կողմից չեն խախտվել "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի պահանջները: Ակտում մանրամասն նկարագրված է հայցվորի կողմից կատարված խախտումը, նշված է թե որ իրավական ակտն է խախտել վերջինս, ինչպես նաև, որ օրենքի համապատասխան հոդվածի մասով է առաջադրվել տուգանքը: Նշվածից երևում է, որ հայցվորի այն պատճառաբանությանը, որ ակտը կազմվել է չպահպանելով "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 55 հոդվածի 4 մասի, 57 հոդվածի 1-ին մասի, "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 6 հոդվածի 1 մասի 2 պարբերության պահանջները անհիմն է: "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 6 հոդվածի 2 մասի համաձայն տնտեսվարող սուբյեկտի կողմից ակտը ստորագրելու և տարաձայնություններ ներկայացնելու ժամկետը չի կարող գերազանցել երեք աշխատանքային օրը: Մինչդեռ հայցվորը ստանալով ակտի օրինակը, իր տարաձայնությունները չի ներկայացրել հարկային տեսչություն: Նշվածը ապացուցում է, որ հայցվորը կարող էր ակտի օրինակը ստանալուց հետո 3 աշխատանքային օրվա ընթացքում ներկայացնել իր տարաձայնությունները, սակայն վերջինս սահմանված ժամկետում դրանք չի ներկայացրել: Փաստորեն հայցվորի այն պատճառաբանությանը, որ եթե ակտը ներկայացվեր իրեն, ապա ինքը հնարավորություն կունենար ներկայացնել բացատրություն /հատուկ կարծիք/ հիմնավոր չէ և չի ապացուցում այն փաստը, որ ստուգում իրականացնող տեսուչները ստուգում չեն իրականացրել և իրեն ստորագրման համար կազմված ակտը չեն ներկայացրել: Հայցվորի կողմից կատարված խախտումը ապացուցվում է նաև ՀԴՄ-ից 15.04.09թ. հանված Z հաշվետվությունը, որով երևում է, հայցվորի կողմից 3100 դրամ գումարը արտացոլված չէր 2 հաշվետվության մեջ: Ստուգում իրականացնող տեսուչների կողմից 3100 գումարը մուտքագրվել է ՀԴՄ և հանվել է Z հաշվետվությունը: Հայցվորի այն պատճառաբանությանը, որ իր մոտ ստուգում չի իրականացվել, անհիմն է, քանի որ եթե ստուգում չիրականացվեր, ապա ստուգում իրականացնողները ինչպես են ՀԴՄ-ից հանել Z հաշվետվությունը և եթե խախտում չէր կատարվել, ապա հայցվորը ինչպես է թույլատրել, որ 3100 դրամ գումարը մուտքագրվի ՀԴՄ և հանվի Z հաշվետվությունը: "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 9 հոդվածի /ա/ մասի համաձայն տնտեսվարող սուբյեկտի պաշտոնատար անձինք իրավունք ունեն արգելել ստուգումը (ստուգումն իրականացնող անձանց փաստաթղթեր տրամադրելը), եթե ստուգողները խախտել են սույն օրենքի 3 և 4 հոդվածների պահանջները` այդ մասին նույն օրը գրավոր ծանուցելով ստուգում իրականացնող պետական մարմնին: Հայցվորը չի արգելել ստուգումը, ինչը ապացուցում է, որ խախտումը վերջինիս կողմից կատարվել է: "Հայաստանի Հանրապետության դատավարության" օրենսգրքի 25 հոդվածի 1 մասի համաձայն կողմը պարտավոր է դատարանին ներկայացնել իր տիրապետման տակ կամ ազդեցության ոլորտում գտնվող այն բոլոր ապացույցները, որոնցով նա հիմնավորում է իր պահանջները կամ առարկությունները, նույն օրենսգրքի 26 հոդվածի 2 մասի համաձայն ապացուցման բեռը կրում է սույն օրենսգրքի 25-րդ հոդվածի 1-ին մասով ապացույցներ ներկայացնելու պարտականություն կրող կողմը, "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 43 հոդվածի 1 մասի /ա/ կետի համաձայն անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը կրում է` անձը` նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում: Մինչդեռ հայցվորը որևէ հիմնավոր ապացույց չի ներկայացրել դատարան իր կողմից խախտումը չկատարելու վերաբերյալ, վերջինիս կողմից բերված փաստարկները ենթադրյալ են, ինչպես նաև անհիմն: Ելնելով վերը շարադրվածից և հաշվի առնելով, որ հայցվորի մոտ ստուգումը կատարվել է ՀՀ օրենսդրության պահանջների պահպանմամբ և, որ վերջինիս կողմից խախտվել է ՀՀ կառավարության 26.08.2004թ. ՀԴՄ-ների շահագործման կանոնները հաստատելու մասին թիվ 1325-Ն որոշման պահանջները պատասխանողը խնդրում է "Հույսի արահետ" ՍՊԸ կողմից ներկայացված հայցադիմումը մերժել: Դատաքննության ընթացքում պատասխանողի ներկայացուցիչները պնդելով հայցադիմումի պատասխանում նշված իրենց դիրքորոշումը, խնդրեցին դատարանին մերժել ներկայացված պահանջը: Դատաքննության ընթացքում հայցվորի միջնորդությամբ որպես վկա հրավիրված "Հույսի արահետ" ՍՊԸ-ի օպերատոր Արթուր Հայրապետյանը հայտնեց դատարանին, որ ընկերությունում որևէ ստուգում տեղի չի ունեցել, հարկային տեսչության աշխատակիցները այցելել են ընկերություն, սակայն մեքենայի լիցքավորում չի եղել, հետևաբար ՀԴՄ-ի կտրոն էլ չի տրամադրվել, հարցրել են տնօրենին, ինքը ուղարկել է նրանց տնօրենի մոտ, որը այդ պահին եղել է ընկերությունում: Տնօրենի մոտից դուրս գալուց հետո մոտեցել են ՀԴՄ-ին, իր հարցին պատասխանել են, որ ֆիսկալ հաշվետվություն են հանում:
Լսելով կողմերին հետազոտելով գործում առկա գրավոր ապացույցները, և դրանցից յուրաքանչյուրը գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ, դատարանը եզրակացրեց, որ հայցը ենթակա է բավարարման հետևյալ պատճառաբանությամբ:
3. Դատաքննությամբ պարզված հանգամանքները.
գ ՀՀ ԿԱ Պետական եկամուտների կոմիտեի 03.04.2009թ. թիվ 1301591 հանձնարարագրի համաձայն Մյասնիկյանի Հարկային տեսչության կողմից "Հույսի արահետ" ՍՊԸ-ում կատարվել է հըսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում, որի արդյունքում Մյասնիկյանի Հ/Տ-ի կողմից կազմվել է թիվ 1301591 ակտը, որով արձանագրվել է որ "Հույսի արահետ" ՍՊԸ-ին պատկանող ք. Երևան, Հովսեփյան փողոցի վերջնամաս հասցեում գործող բենզինի մանրածախ վաճառքի կետում կատարվեց 3.100 դրամի բենզինի լիցքավորում ժամը 16.00-ին, որի գումարը վաճառողի կողմից չմուտքագրվեց ՀԴՄ և չտրամադրվեց կտրոնը: Խախտվել է ՀՀ Կառավարության 26.08.2009թ. ՀԴՄ-ի շահագործման կանոնների հաստատման մասին "թիվ 1325-Ն որոշման պահանջները: "ՀԴՄ-ների կիրառման մասին" ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 2-րդ մասի համաձայն "Հույսի արահետ" ՍՊԸ-ին առաջադրվում է տուգանք 150.000: գ գնումը կատարվել է ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձի` Վահրամ Եկշատյանի կողմից:
4. Սույն վեճի լուծման նշանակություն ունեցող փաստերը.
գ պահպանվե՞լ են արդյոք "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին", "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքների պահանջները թիվ 1301591 ակտն ընդունելիս. գ առկա՞ է արդյոք խախտումը, ճ՞իշտ է կիրառվել արդյոք "Հսկիչ-դդրամարկղային մեքենաների կիրառման մասին" ՀՀ օրենքի 11-րրդ հոդվածով նախատեսված տուգանքը:
5. ՀՀ վարչական դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.
"Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի (այսուհետև` Օրենք) 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ստուգումն օրենքի հիման վրա իրականացվող ընթացակարգ է, որով պարզվում է տնտեսվարող սուբյեկտի ներկայացրած հաշվետվությունների, Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված հայտարարագրերի, հարկերի և պարտադիր այլ վճարների գծով նախատեսված հաշվարկների, ելակետային տվյալների, այլ փաստաթղթերի /այսուհետ` հաշվետվություն) արժանահավատությունը և վերջինիս ծավալած փաստացի գործունեության համապատասխանությունն օրենքներին և այլ իրավական ակտերի պահանջներին: Օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` տնտեսվարող սուբյեկտի գույքային իրավունքները պաշտպանելը հանդիսանում է ստուգման նպատակներից մեկը, հետևաբար ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձանց կողմից օրենքի պահանջների պահպանմամբ այդ թվում օրենքի ճիշտ կիրառմամբ վարչական ակտի ընդունումը հանդիսանում է այդ նպատակի պահպանման կամ իրականացման երաշխիքներից մեկը: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ստուգումը սկսելուց առաջ համապատասխան պետական մարմնի ղեկավարը (փոխարինող պաշտոնատար անձը) ստուգում իրականացնելու մասին հրապարակում է հրաման կամ հանձնարարագիր…, որի երկու օրինակը, նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն, ստուգումը սկսելուց առնվազն երեք աշխատանքային օր առաջ, տրվում է տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին, բացառությամբ… հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման… իրականացվող ստուգումների: Վերջինս պարտավոր է ստորագրել 1 օրինակի վրա` հաստատելով, որ ծանուցված է ստուգման անցկացման մասին: Ստորագրված օրինակը վերադարձվում է ստուգող պետական մարմնի պաշտոնատար անձին: Վերը նշված իրավանորմի վերլուծության արդյունքում դատարանը եզրակացրեց, որ նշված հոդվածով սահմանված բացառությունը վերաբերում է միայն հանձնարարագիրը երեք աշխատանքային օր առաջ տալուն, ինչը, սակայն, չի համապատասխանում, որ ստուգման իրականացնող պաշտոնատար անձինք իրավասու են ստուգում իրականացնել առանց հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտին ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին հանձնելու: Դատարանին նման իրավական դիրքորոշումը հիմանվորում է նաև "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 2-րդ հավելվածով, որով սահնմանվում է այն միակ դեպքը, երբ հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին է հանձնվում հսկիչ գնում իրականացնելուց հետո: Խոսքը սակայն վերաբերում է հսկիչ գնում իրականացնելու մասին հարկային մարմնի ղեկավարի կամ հարկային տեսչության պետի կողմից տրված գրավոր հանձնարարագրին: Մինչդեռ տվյալ դեպքում նման հանձնարարագիր առկա չի եղել, իսկ ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ նախագահի 03.04.2009թ. թիվ 1301591 հանձնարարագիրը ոչ թե հսկիչ գնում կատարելու, այլ ստուգում իրականացնելու մասին հանձնարարարագիր է հանդիսացել և ստուգում իրականացնող պաշտոնատար անձինք նախքան ստուգում կատարելը պարտավոր են այն հանձնել տնտեսվարող սուբյեկտին ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին:
Տնտեսվարող սուբյեկտի իրավունքներն ու պարտականությունները սահմանված են "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 9-րդ և 10-րդ հոդվածներով: Համաձայն 9-րդ հոդվածի` տնտեսվարող սուբյեկտի պաշտոնատար անձինք իրավունք ունեն`
ա/ արգելել ստուգումը (ստուգումն իրականացնող անձանց փաստաթղթեր տրամադրելը), եթե ստուգողները խախատել են սույն օրենքի 3 և 4 հոդվածների պահանջները` այդ մասին նույն օրը գրավոր ծանուցելով ստուգում իրականացնող պետական մարմնին.
բ/ ծանոթանալ ստուգումների ակտերին.
գ/ ներկայացնել բացատրություններ, պարզաբանումներ, հարուցել միջնորդություններ, օրենքով սահմանված կարգով բողոքարկել ստուգումն իրականացնող անձանց գործողությունները.
դ/ պահպանել ստուգումն իրականացնող անձանց ապօրինի գործողությունների հետևանքով պատճառված վնասի հատուցում.
ե/ չկատարել ստուգումն իրականացնող անձանց իրավասություններից, ինչպես նաև ստուգման նպատակներից և ծրագրերից չբխող պահանջներ.
զ/ ստուգվող տնտեսվարող սուբյեկտի շահերի պաշպանության նպատակով` ստուգման ցանկացած փուլում ստուգմանը մասնակից դարձնել մասնագետների, փորձագետների, աուդիտորների, փասատաբանների:
Համաձայն 10-րդ հոդվածի` տնտեսվարող սուբյեկտի պաշտոնատար անձինք պարտավոր են`
ա/ չխոչընդոտել ստուգումների ընթացքին, կատարել ստուգումն իրականացնող անձանց օրինական պահանջները.
բ/ ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձի պահանջով ներկայացնել պահանջվող փաստաթղթերը, տվյալները, տրամադրել դրանց լուսապատճենները (լուսապատճենահանման ծախսերը կատարվում են ստուգումն իրականացնող մարմնի կողմից), կրկնօրինակները և այլ տեղեկություններ: Պահանջը վերանալուն պես, բայց ոչ ուշ երեք տարուց, փաստաթղթերը վերադարձվում են տնտեսվարող սուբյեկտին.
գ/ անհրաժեշտ պայմաններ ստեղծել ստուգումն իրականացնող անձանց գործունեության համար.
դ/ սահմանված ժամկետում վերացնել ստուգման արդյունքների ակտում նշված թերությունները և խախտումները` այդ մասին գրավոր հայտնելով ստուգող մարմնին:
Ստուգումն իրականացնելիս վարչական մարմինը պարտավոր է առաջնորդվել մարդու և քաղաքացու` ՀՀ սահմանադրությամբ ամրագրված իրավունքների և ազատությունների պաշպանությա անհրաժեշտությամբ, նրանց իրավահավասարության, վարչարարության իրականացման համաչափության և կամայականության արգելքի սկզբունքով, ինչպես նաև հետապնդել օրենքով կանխորոշված այլ նպատակներ: Ստուգման հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին ներկայացնելու վարչական մարմնի պարտականություն սահմանելով` օրենսդիրը նպատակ է հետապնդել ապահովել տնտեսվարող սուբյեկտի կողմից իր իրավունքների պաշպանությունը լիարժեք իրականացնելու հնարավորություն: Այսինքն` որպեսզի տնտեսվարող սուբյեկտը ստուգումների անցկացման ընթացքում հնարավորություն ունենա օգնելու "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածով նախատեսված իր իրավունքներից պատշաճորեն կատարելու նույն օրենքի 10-րդ հոդվածով սահմանված պարտականություները (քանի որ դրանք չկատարելը կարող է առաջացնել պատասխանատվություն), պարտադիր պայման է, որպեսզի տնտեսվարող սուբյեկտը տեղեկացված լինի իր մոտ իրականացվող ստուգմանը (վարչական վարույթի մասին): Հակառակ դեպքում, այն է` ստուգման հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին չհանձնելով ստուգում սկսելով, վարչական մարմինը տնտեսվարող սուբյեկտին զրկում է իր իրավունքների իրականացման հնարավորությունից և վերջինիս համեմատությամբ հայտնվում առավել բարենպաստ վիճակում, ինչը հագեցնում է վարույթի ընթացքում կողմերի իրավահավասարության բացառմանը: Հարց է առաջանում` ինչպե՞ս կարող է տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարը կամ նրա փոխարինող պաշտոնատար անձը իրականացնել, օրինակ, "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի "ա" և "ե" կետերով նախատեսված իր իրավունքները, եթե ստոգումը սկսելուց գոնե անմիջապես առաջ նրան չի հանձնվել հանձնարարագիրը: Բանն այն է, որ ստուգողների կողմից նույն օրենքի 3-րդ և 4-րդ հոդվածի պահանջները խախտված համարելու և ստուգումը (ստուգումն իրականացրած անձանց փաստաթղթերը տրամադրելը) արգելելու համար սուբյեկտի ղեկավարը պետք է ստացած լինի հանձնարարագիրը, որպեսզի համոզվի, թե արդյոք ստուգման հանձնարարագիրը ստորագրվել է իրավասո՞ւ պաշտոնատար անձի կողմից, արդյոք հանձնարարվել է ստուգում իրականացնել հենց ի՞ր ընկերության կողմից կամ ընկերությանը պատկանող որևէ հասցեում, արդյոք ներկայացած անձինք հենց ա՞յն անձինք են, որոնց անունները, որպես ստուգում իրականացնող պաշտոնատար անձանց, նշված է ստուգման հանձնարարարգրում, արդյոք ստուգման նպատակը միայն հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների ճշտությունը ստուգե՞լն է, թե այլ, այլ հարկատեսակին վերաբերվող ստուգում իրականացնելն է, արդյոք ժամկետը համապատասխանո՞ւմ է օրեքնով սահմանված ժամկետին և այլն: Միչդեռ հայցվոր ընկերության մոտ ստուգումը սկսելուց առաջ հանձնարարագիրը չի հանձնըվել տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին, զրկելով վերջինիս իր իրավունքների լիարժեք պաշպանության հնարավորությունից: Դրանով իսկ խախտվել է ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի պահանջը, որի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատության դատական, ինչպես նաև պետական այլ մարմինների առջև իրավական պաշպանության արդյունավետ միջոցների իրավունք: ՀՀ Սահմանադրության 42.1-րդ հոդվածի համաձայն` մարդու և քաղաքացու հիմնական իրավունքները և ազատությունները տարածվում են նաև իրավաբանական անձանց վրա այնքանով, որքանով այդ իրավունքներն ու ազատություններն իրենց էությամբ կիրառել են դրանց նկատմամբ: Փաստորեն "Հույսի արահետ" ՍՊ ընկերությունում ստուգումն իրականացվել է առանց ստուգման հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին հանձնելու` որպեսզի փաստը չվիճարկեցին նաև պատասխանողի ներկայացուցիչները: Անտրամաբանական և անհասկանալի է, թե ինչ նպատակով են ստուգումն իրականացրած պաշտոնակատար անձինք ստուգման հանձնարարագիրն ընկերության տնօրենին հանձնել ստուգումն սկսելուց հետո: Ինչ կարող էր անել կամ իր որ իրավունքներից (բացի բողոքարկման) կարող էր օգտվել տնտեսվարող սուբյեկտը: Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգումն առանց հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին հանձնելու իրականացնելը ՀՀ Սահմանադրությանը, "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին", "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքներին հակասելու դատարանի իրավական դիրքորոշումը հիմնավորվում է նաև հետևյալով:
Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման հսկողությունն իր մեջ ներառում է հետևյալ գործառույթները.
ա/ իրականացնում են սույն օրենքի կիրառման նկատմամբ հսկողություն.
բ/ իրականացմում են կազմակերպություններում և անհատ ձեռնարկատերերի մոտ հասույթի լիարժեք հաշվառման հսկողություն.
գ/ ստուգում են հսկիչ-դրամարկղային մեքենաներին վերաբերվող փաստաթղթերը, անհրաժեշտության դեպքում պահանջելով տվյալներ և այլ տեղեկություններ, բացատրություններ, տեղեկանքներ, որոնք անմիջականորեն առնչվում են իրենց իրավասության շրջանակներում իրականացվող ստուգման նպատակներին.
դ/ անցկացնում են հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կտրոնների տրամադրման ստուգումներ այն անձանց մոտ, որոնց համար հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառումը պարտադիր է համաձայն սույն օրենքի.
ե/ օրենքով սահմանված կարգով և սույն օրենքով սահմանված դեպքերում նշանակում են տուգանքներ.
զ/ արտարժույթի առք ու վաճառքի և արտարժույթի դիլերային-բրոքերային առքուվաճառքի գործունեություն իրականացնողների կողմից համակարգչային սարքավորումների կիրառման դեպքում իրականացնում են սույն մասի "ա""ե" կետերում նշված գործառույթները:
Վերը նշված իրավանորմի վերլուծությունից ակնհայտ է, որ հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգումը բոլորովին չի ենթադրում պարտադիր հսկիչ գնում կամ "պարզապես գնում": Այսինքն` պետք է ստուգվի ոչ միայն հսկիչ-դրամարկղային կտրոնի տրամադրումը, այլ նաև տնտեսվարող սուբյեկտի կողմից "Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման մասին" ՀՀ օրենքով սահմանված հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման պարտադիր պահանջների և կանոնների պահպանումը, որի համար ստուգումն իրականացնելիս ստուգումն իրականացնող պաշտոնատար անձինք իրավասու են տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարից կամ փոխարինող պաշտոնատար անձից պահանջել և ստանալ անհրաժեշտ փաստաթղթեր, որոնք կհաստատեն տնտեսվարող սուբյեկտի կողմից նշված պահանջների և կանոնների պահպանման փաստերը: Մասնավորապես, որ ընկերությունը կանխիկ դրամով դրամական հաշվարկներն իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազորված պետական կառավարման մարմնի թույլատրած հսկիչ-դրամարկղային մեքենաներով, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության սահմանված կարգով հարկային մարմնի գրանցած և կապարակնքած, հսկիչ-դրամարկղային մեքենայի մոդելին ներկայացվող պարտադիր տեխնիկական պահանջները բավարարող, դրամական միջոցների պատշաճ հաշվառումը (վերահսկվող ժապավենի և ֆիսկալային հիշողության ֆիքսումը) ապահովող հսկիչ-դրամարկղային մեքենաներով: Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգումն առանց հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին նախաես հանձնելու իրականացնելու մասին պատասխանողի ներկայացուցիչների պնդումն ընդունելու դեպքում կստացվի, որ ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ ցանկացած աշխատակից, որն ունի ծառայողական վկայական, կարող է մուտք գործել ցանկացած վայր, որտեղ իրականացվող գործունեության համար հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառումը պարտադիր է, և չներկայացնելով հանձնարարագիր կամ որ նույնն է ստուգում իրականացնելու իր լիազորությունը հաստատող փաստաթուղթ (քանի որ դրանում է նշված ստուգման իրականացնող անձանց անունները), պահանջելու տրամադրել վերը հիշատակված փաստաթղթերը: Քանի դեռ ստուգումն իրականացնելու մասին համապատասխան մարմնի ղեկավարի կողմից հրապարակված հանձնարարագիր չի ներկայացվել տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին, վերջինս ազատ է չկատարել որևէ պաշտոնատար անձի, այդ թվում նաև ծառայողական վկայականը ներկայացրած հարկային տեսուչի ընկերության գործունեությանը վերաբերող փաստաթղթեր ներկայացնելու կամ այլ պահանջներ, իսկ դրանք չկատարելու համար չի կարող պատասխանատվություն կրել, քանի որ "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածով սահմանված ստուգումների ընթացքին չխոչընդոտելու, ստուգումն իրականացնող անձանց օրինական պահանջները կատարելու, ստուգումն իրականցնող պաշտոնատար անձի պահանջով պահանջվող փաստաթղթերը, տվյալները, ներկայացնելու, դրանց լուսապատճենները, կրկնօրինակները և այլ տեղեկություններ տրամադրելու, ստուգումն իրականացնող անձանց գործունեության համար անհրաժեշտ պայմաններ ստեղծելու պարտականությունները նրա մոտ ծագում են ստուգումը փաստացի սկսելու պահից: "Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 4 հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ստուգման առաջին օր է համարվում ստուգումը փաստացի սկսելու օրը: Ստուգումը փաստացի սկսելու օր է համարվում ստուգվող օբյեկտում պահվող ստուգման մատյանում համապատասխան գրառում կատարելու օրը: Այս նորմը հավասարապես տարածվում է բոլոր տեսական ստուգողների նկատմամբ: Եթե հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգման սկիզբը պայմանավորված է տնտեսվարող սուբյեկտում պահվող մատյանում կատարվող գրառմամբ, ապա ինչպես կարող է կատարվել այդ գրառումը առանց նախապես հանձնարարագիրը ներկայացնելու: Ինչ վերաբերվում է "Z" հաշվետվությունը դուրս բերելուն, ապա այդ գործողությունը ստուգումն իրականացրած անձանց կողմից ևս կատարվել է առանց իրավական հիմքի` առանց հանձնարարագիրը տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին հանձնելու: Փաստորեն, հանձնարարագիրը առանց տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին հանձնելու, ստուգումն իրականացրած հայցվոր ընկերությունը պատկանող բենզինի լցակայանում կատարել են ինչ ցանկացել են, որից հետո միայն հանձնարարագիրը հանձնել են ընկերության տնօրենին, որն իր նպատակին այլևս չէր կարող ծառայել, քանի որ ընկերության տնօրենն անդառնալի կորցրել էր "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածով նախատեսված մի շարք իրավունքների իրականացման հնարավորությունը, և եթե այդ հանձնարարագիրը նրան ընդհանրապես կհանձնվեր կամ չէր հանձնվի, այլևս նշանակություն չէր կարող ունենալ: "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 2-րդ հավելվածի ընդունմամբ օրենսդիրը կարգավորել է նաև հսկիչ-դրամարկղային կտրոնի տրամադրումը ստուգելու հետ կապված հարցերը, հնարավորություն ընձեռելով կատարելու հսկիչ-գնում առանց հանձնարարագիրը նախապես տրամադրելու: Այսինքն` եթե ստուգման իրականացնող պաշտոնատար անձինք հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման ճշտության ստուգում ասելով հասկացել են միայն հսկիչ-դրամարկղային կտրոնի տրամադրման ստուգում, որի համար անհրաժեշտ էր կատարել, ապա նրանք պարտավոր էին այն իրականացնել "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 2-րդ հավելվածով սահմանված կարգով: Դատաքննությամբ հաստատվեց, որ ստուգման ընթացքում գնումը կատարվել է ստուգող տեսուչ Վահրամ Եկշատյանի կողմից: Թեև ստուգման ակտում իրոք բացակայում է հսկիչ գնում կատարած լինելու վերաբերյալ որևէ գրառում, այդուհանդերձ դատարանի գնահատմամբ, ըստ էության, իրականացվել է հսկիչ գնում, քանի որ այն իրականացվել է ստուգում իրականացնող պաշտոնատար անձանց կողմից: Ստուգումն իրականացրած պաշտոնատար անձանց կողմից կատարվել են գործողություններ, որոնց համար վերջիններս լիազորված չեն եղել օրենսդրությամբ: "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 3-րդ պարբերության համաձայն` …հսկիչ գնումների իրականացման… նպատակով հարկային մարմինները կարող են իրականացնել ուսումնասիրություններ: Սույն կետի իններորդ պարբերությամբ սահմանված ուսումնասիրությունների անցկացմնա ընթացակարգերը սահմանվում են սույն օրենքի բաղկացուցիչ մասը կազմող հավելվածներով: Նույն օրենքի 2-րդ հավելվածով սահմանվում է հսկիչ գնումների անցկացման կարգը, համաձայն որի` հսկիչ գնումն իրականացվում է հարկային մարմնի ղեկավարի կամ հարկային տեսչության պետի կողմից տրված համաձայնագրի հիման վրա, որտեղ նշվում են հսկիչ գնումը կատարելու հիմքերը` նպատակը, տնտեսվարող սուբյեկտի տվյալները (անվանումը, գտնվելու վայրը), հսկիչ գնում իրականացնելու վայրը, ժամկետները և հսկիչ գնում իրականացնող հարկային մարմնի պաշտոնատար անձի (անձանց) տվյալները (անունը, ազգանունը, պաշտոնը)` վավերացված հսկիչ գնում իրականացնող հարկային մարմնի կնիքով: Ընդ որում, հսկիչ գնումն այլ անձի միջոցով (անձի գրավոր համաձայնությամբ) իրականացնելու դեպքում հանձնարարագրում նշվում են նաև այդ անձի տվյալները (ֆիզիկական անձի դեպքում` անձնագրային տվյալները, իրավաբանական անձի դեպքում` հարկ վճարողի հաշվառման համարը, անվանումը, գտնվելու վայրը): Հսկիչ գնումից հետո հանձնարարագիրը ներկայացվում է տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրա փոխարինող պաշտոնատար անձին: Հսկիչ գնման արդյունքում կազմվում է հարկային մարմնի կողմից սահմանված ձևով արձանագրություն` երկու օրինակից: Արձանագրության մեջ նշվում են հանձնարարագրի համարը, ամսաթիվը, արձանագրության կազմման վայրը, հսկիչ գնման իրականացման վայրը, ժամանակը, հսկիչ գնումն իրականացնող պաշտոնատար անձի (անձանց) անունը, ազգանունը, պաշտոնը, հսկիչ գնումն այլ անձի միջոցով կատարելու դեպքում նաև անձի տվյալները, տնտեսվարող սուբյեկտի տվյալները (անվանումը, գտնվելու վայրը), ստացված արդյունքները: Արձանագրությունն ստորագրում են հսկիչ գնում կատարող անձինք և տնտեսվարող սուբյեկտի անունից ապրանքներ վճարող, ծառայություններ մատուցող և (կամ) դրամական հաշվարկ կատարող աշխատողը: Արձանագըրության մեկ օրինակը հանձնվում է տնտեսվարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրա փոխարինող պաշտոնատար անձին, որն առարկություններ ունենալու դեպքում դրանք ներկայացնում է գրավոր: Հսկիչ գնումների ֆինանսական աղբյուրների և ձեռք բերված ապրանքների տնօրինման կարգը հաստատվում է Հայաստանի Հանարապետության կառավարությունը: Հսկիչ գնումը կատարվում է ուսումնասիրության իրականացմամբ համապատասխան հանձնարարագրով, համաձայն "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 3-րդ մասի 9-րդ պարբերության և օրենքի թիվ 2 հավելվածի:
ՀՀ կառավարության 27.11.2003թ. թիվ 1561-Ն որոշմամբ հաստատվել է հսկիչ գնումների ֆինանսական աղբյուրների և ձեռք բերված ապրանքների տնօրինման կարգը, որի համաձայն` կանխիկ հսկիչ գնում կատարելու համար անհրաժեշտ դրամական միջոցների գրանցման աղբյուր են`
ա/ Հայաստանի Հանարապետության տվյալ պետական բյուջեով այդ նպատակի համար նախատեսված միջոցները.
բ/ "Հարկերի ծառայության մասին" Հայաստանի Հանարապետության օրենքի 28-րդ հոդվածով սահմանված կարգով կազմավորված ֆոնդը:
Օրենքով սահմանված յուրաքանչյուր հսկիչ գնում կատարելու համար տրված գրավոր հանձնարարագիրը, և այդ հանձնարարագրին համապատասխան ապրանքների քանակի ու պահանջվող գումարի հաշվարկի վրա հարկային մարմնի ղեկավարին է ներկայացվում միջնորդագիր` հսկիչ գնում կատարելու նպատակով անհրաժեշտ դրամական միջոցների հատկացման համար: Հսկիչ գնում կատարելու համար անհրաժեշտ դրամական միջոցները հատկացվում են հարկային մարմնի ղեկավարի գրավոր թույլտվությամբ` վերադաս հարկային մարմնի ֆինանսահաշվային կառուցվածքային ստորաբաժանման կողմից: Հսկիչ գնման համար անհրաժեշտ դրամական միջոցներ ստանալու համար ֆինանսահաշվային կառուցվածքային ստորաբաժանում են ներկայացվում միջնորդագիրը` հարկային մարմնի ղեկավարի` ծառայության պետի թույլտվությամբ, հանձնարարագրի պատճենը, հսկիչ գնում կատարելու համար գումար ստացողի անունը, ազգանունը և պաշտոնը; Նշվածից հետևում է, որ գնում կատարելու հարկային ծառայողի լիազորությունը սահմանված է որպես հսկիչ գնում կատարելու լիազորություն` "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով, որի համար վերը նշված կարգին համապատասխան պետք է տրամադրվեն դրամական միջոցներ: Տվյալ դեպքում հսկիչ գնում կատարելու, այսինքն` ուսումնասիրության որևէ հանձնարարագիր չի եղել, իսկ "Պարզապես գնում կատարելու" վերաբերյալ պատասխանողի ներկայացուցիչների մեկնաբանություններն ընդունելու դեպքում կստացվի, որ օրենսդիրն իզուր է ընդունել "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" ՀՀ օրենքի 2-րդ հավելվածը, որով սահմանվել է հսկիչ գնումների անցկացման կարգը, ՀՀ կառավարությունն իզուր է 27.11.2003թ. թիվ 1561-Ն որոշմամբ հաստատել հսկիչ գնումների ֆինանսական աղբյուրների և ձեռք բերված ապրանքների տնօրինման կարգը, քանի որ ստուգումն իրականացնող անձինք վերը նշված հավելվածի կարիքը չեն զգում և օրենքով սահմանված կարգով հսկիչ գնում իրականացնելու փոխարեն իրականացնում են որևէ իրավական ակտով չնախատեսված "պարզապես գնում", իսկ թե դրա համար ֆինանսական աղբյուրների և ձեռք բերված ապրանքների տնօրինման կարգն ինչ իրավական ակտով է սահմանվում, հայտնի չէ: "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 2-րդ գլուխը սահմանում է վարչարարության հիմնարար սկզբունքները, համաձայն որոնց վարչական մարմինները պարտավոր են հետևել օրենքների պահմապնմանը /հոդված 4/, վարչական մարմիններին արգելվում է անհավասար մոտեցում ցուցաբերել միատեսակ փաստական հանգամանքների նկատմամբ, եթե առկա չէ դրանց տարբերակման որևէ հիմք /հոդված 7/, վարչարարությունը պետք է ուղղված լինի Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ և օրենքներով հետապնդվող նպատակին, և դրան հասնելու միջոցները պետք է լինեն պիտանի, անհրաժեշտ և չափավոր /հոդված 8/: Վարչարարության օրինականության սկզբունքը իրավական պետության հիմնաքարերից մեկն է, որը կոնկրետացնում է ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածում ամրագրված իրավական պետության սկզբունքը, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 5-րդ հոդվածում ամրագրված դրույթն այն մասին, որ պետական մարմինները և պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարել միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են օրենսդրությամբ: Վարչարարության օրինականության սկզբունքը նշանակում է, որ վարչական մարմիններն իրենց գործունեությունում "ազատ" չեն, այլ կապակցված են իրավունքով և օրենքով, որն իր դրսևորումը ստանում է երկու ձևով` օրենքի գերակայությամբ /վարչական մարմնի ոչ մի իրավական ակտ, գործողություն կամ անգործություն չպետք է հակասի օրենքին/ և օրենքի վերապահմամբ /վարչական մարմինը որևէ լիազորություն իրականացնելու համար պետք է լիազորված լինի օրենքով կամ օրենքով նախատեսված դեպքերում` նաև այլ իրավական ակտերով: Այսինքն` վարչական մարմինների լիազորությունները պետք է ուղղակիորեն կամ անուղղակի սահմանվեն (վերապահվեն) օրենքով/: "Հարկերի մասին" ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի համաձայն` հարկերի հաշվարկման հսկողության և գանձման ընթացքում օրենքի խախտմամբ հարկ վճարողների վերաբերյալ ձեռք բերված տեղեկությունները չեն կարող հիմք հանդիսանալ հարկային պարտավորությունների հաշվարկման և գանձման համար: Դատաքննությամբ հաստատվեց, որ ակտը կազմելու համար հիմք է հանդիսացել ՀՀ Սահմանադրության, "Հայաստանի Հանրապետության ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին" և "Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման մասին ՀՀ օրենքների պահանջների խախտումներով մինչև ստուգումն սկսելն իրականացված հսկիչ գնումը, ուստի դրա արդյունքում ձեռք բերված տեղեկությունները չեն կարող հիմք հանդիսանալ հարկային պարտավորությունների հաշվարկման և գանձման համար, ինչը նշանակում է, որ ստուգումն իրականացրած պաշտոնատար անձինք ակտով տուգանքի գումար առաջադրելու իրավունք չեն ունեցել: ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինը /պաշտոնատար անձը/, որն ընդունել է վիճարկվող վարչական ակտը կամ կատարել է վիճարկվող գործողությունը կամ չի կատարել որևէ հայցվող գործողություն, սակայն հայցվորի պնդմամբ պարտավոր էր կատարել, կրում է իր որոշման, գործողության կամ անգործության համար հիմք ծառայած հանգամանքների ապացուցման բեռը: ՀՀ վարչական դատարանի գնահատմամբ ՀՀ ԿԱ պետական եկամուտների կոմիտեն, որպես վիճարկվող ակտը կազմող պետական մարմին, չապացուցեց ակտի ընդունման համար հիմք ծառայած հանգամանքները: Միչդեռ դատաքննությամբ հիմնավորվեց հայցվորի ներկայացուցչի պնդումներն այն մասին, որ վիճարկվող ակտը ընդունել է օրենքի խախտմամբ: Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 42-րդ հոդվածի համաձայն` ոչ ոք չի կարող կրել պարտականություններ, որոնք սահմանված չեն օրենքով: Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 83,5-րդ հոդվածի համաձայն բացառապես Հայաստանի Հանրապետության օրենքներով են սահմանվում` ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց իրավունքների և ազատությունների սահմանափակումները, նրանց պարտականությունները, ինչպես նաև պատասխանատվության տեսակները, չափերը, պատասխանատվության ենթարկելու կարգը, հարկադրանքի միջոցներն ու դրանք կիրառելու կարգը, ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց կողմից վճարվող հարկերի, տուրքերի և այլ պարտադիր վճարների տեսակները, չափը, վճարման կարգը, իրավաբանական անձանց, ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվող ֆիզիկական անձանց գործունեության նկատմամբ հսկողություն ու վերահսկողություն (այդ թվում` ստուգում, ուսումնասիրություն, տեսչական ստուգում) իրականացնելու դեպքերը, պայմանները և կարգը, քրեական, վարչական, տնտեսական (գույքային), կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու դեպքերը, կարգը, պայմանները, քրեական պատիժների իրականացման կարգը...: "Իրավական ակտերի մասին" ՀՀ օրենքի 68-րդ հոդվածի համաձայն` ոչ ոք չի կարող կրել պարտականություններ, որոնք սահմանված չեն օրենքով, ինչպես նաև օրենքով ուղղակի նախատեսված դեպքերում օրենսդրական այլ ակտերով: "Վարաչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի համաձայն` անվավեր է առ ոչինչ չհանդիսացող այն ոչ իրավաչափ վարչական ակտը, որը ընդունվել է օրենքի խախտմամբ, այդ թվում` օրենքի սխալ կիրառման կամ սխալ մեկնաբանման հետևանքով...: Այսպիսով, դատարանը հաստատված է համարում, որ ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ Մյասնիկյանի Հարկային տեսչության 15.04.2009թ-ի թիվ 1301591 ակտը կազմվել է ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի "Հայաստանի Հանարապետությունում ստոգումների կազմակերպման և անցկացման մասին", "Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին", "Հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կիրառման մասին" ՀՀ օրենքների վերոհիշյալ հոդվածների պահանջների խախտմամբ և խախտում է ընկերության օրենքով չնախատեսված պարտավորություն չկրելու ազատությունը երաշխավորված ՀՀ Սահմանադրության 42-րդ և "Իրավական ակտերի մասին" ՀՀ օրենքի 68-րդ հոդվածներով, ինչը "Վարչարարության հիմունքերի և վարչական վարույթի մասին" ՀՀ օրենքի 63րդ հոդվածով նախատեսված հիմք է այն անվավեր ճանաչելու համար: Վերը նշված հանգամանքների առկայության պայմաններում դատարանը գտնում է, որ դրանք բավարար են ներկայացված պահանջը բավարարելու համար, ուստի հայցվորի մյուս փաստարկներին դատարանը չի անրադառնում: ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 59-րդ հոդվածով սահմանված կարգով լուծելով դատավարության մասնակիցների միջև դատական ծախսերի բաշխման հարցը դատարանը եզրակացրեց, որ պատասխանողից հօգուտ հայցվորի ենթակա է բռնագանձման վերջինիս կողմից վճարված 4000 դրամ պետական տուրքի գումարը:
5. Վարչական դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության վարչական դատավարության օրենսգրքի 56, 59-րդ, 112-115-րդ հոդվածներով, Հայաստանի Հանարապետության քաղաքացիական դատավարության օրենքի 130-133-րդ հոդվածներով, դատարանը
Վ Ճ Ռ Ե Ց
"ՀՈՒՅՍԻ ԱՐԱՀԵՏ" ՍՊԸ-ի հայցն ընդդեմ ՀՀ Կռավարությանը առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի` ՀՀ Կառավարությանն առընթեր պետական կոմիտեի Մյասնիկյանի հարկային տեսչության կողմից 15.04.2009թ. կազմված թիվ 1301591 ակտը մասնակի` երկրորդ կետի` հայտնաբերված խախտման մասով վերացնելու պահանջի մասին, բավարարել: Մասնակի` երկրորդ կետի` հայտնաբերված խախտման մասով վերացնել ՀՀ Կառավարությանն առընթեր պետական կոմիտեի Մյասնիկյանի հարկային տեսչության կողմից 15.04.2009թ. կազմված թիվ 1301591 ակտը: ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ Մյասնիկյանի տեսչությունից հօգուտ "ՀՈՒՅՍԻ ԱՐԱՀԵՏ" ՍՊԸ-ի բռնագանձել 4000 դրամ, որպես վերջինիս կողմից կրած դատական ծախսի հատուցում:
Վճիռն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից մեկ ամիս հետո և կարող է բողոքարկվել վճռաբեկության կարգով Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատին:
Վճիռը կամովին չկատարելու դեպքում այն կկատարվի դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության միջոցով` պարտապանի հաշվին:
ԴԱՏԱՎՈՐ Կ. ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆ
|